Arheološki muzej ‘’Rimski Municipium’’ je centralna muzejska institucija u oblasti arheologije na kulturnoj sceni Republike Srpske. Muzej se bavi sakupljanjem, čuvanjem i zaštitom arheoloških predmeta iz 3. i 4. veka nove ere kao dela kulturnog nasleđa Republike Srpske. Jedna od glavnih delatnosti ovog muzeja su izložbene postavke arheološkog nalazišta u Skelanima.

Prva istraživanja Municipium malvesiatiuma obavljao je Karlo Pač austrougarski istoričar od 1896. do 1898. godine. Veličanstveni mozaici, skulpture i antički spomenici zaboravljenog grada sa imperatorskom palatom u centru, ukazuju se po prvi put pre 120 godina, kada je Pač i započeo istraživanja. On je pronašao rimsku nekropolu i kasnoantičko groblje sa dve ranohrišćanske bazilike. Tada je sakupio 80 vrednih spomenika, ostataka drevnog grada. Radi se o nadgrobnim spomenicima, stubovima, ukrasnim vencima, nadvratnicima, žrtvenicima, novčićima koje je odložio u jednu od bazilika sa najvišim zidovima, u nameri da ih prebaci u Beč. Svoja otkrića Pač je evidentirao, napravio je tlocrt municipijuma, iscrtao spomenike i kompletno istraživanje objavio u Zemaljskom glasniku muzeja Bosne. Međutim, iste godine, desila se velika poplava kada se reka Drina izlila, i pokrenula klizišta. Trošne građevine tadašnjih Skelana odnela je voda, a područje sa rimskim bazilikama prekrila su dva metra debeli nanosi rečnog mulja i šljunka. A onda je sve prepušteno zaboravu.

Prošlo je od tada 112 godina kada su radjena prva istraživanja, a nakon 116 godina radjena je konzervacija, rekla je Svjetlana Marković direktorka muzeja u Skelanima.

‘’Prva istraživanja počeo je arheolog Mirko Babić koji je u tom periodu bio direktor muzeja Semberija i današnja direktorka Turističke organizacije RS Nada Jovanović koji su prvi projekat počeli 2008. godine. Tokom pet nedelja istraživanja pronadjena su otkrića koja su veoma bitna za ovo područje, u pitanju su podni mozaici i gradjevina koju smo mi nastavili kasnije da istražujemo’’, izjavila je Marković.

Prema njenim rečima, 2011. i 2012. godine istraživanja su površno radjena, da bi se 2014. godine nastavili arheološki radovi kod zadržnog doma i na Brankovoj njivi.

Arheološki lokalitet zauzima površinu od 208.908 m2 i čine je dve zone zaštite od kojih se tri lokaliteta nalaze u prvoj zoni zaštite koju obuhvata Brankova njiva, Zadružni dom i Ankino dvorište.

‘’Ono što mi svake godine istražujemo to je Zadružni dom, na kojem je do sada istraženo oko 1500 kvadrata od kojih 140 kvadrata mozaika’’, rekla je Marković.

Ova otkrića su potvrdila da se u Skelanima nalazio centar municipalne uprave za prostor Srednjeg Podrinja u vreme rimske uprave. Blizina bogatih rudnika srebra, omogućila su solidan materijalni razvoj, a okolnost da ovaj prostor nije nastanjivan nakon pada Rimskog carstva u V veku doprinela je da se do danas sačuvaju mozaici u ovolikoj površini, rekao je svojevremeno arheolog Mirko Babić, uveren da u Skelanima pod zemljom ima još mnogo toga skrivenog.

„Još u vreme austrougarske počela su istraživanja za ostacima municipijuma, što je skraćenica za rimsko pleme, provinciju, koja obuhvata prostor od Užica do Srebrenice i Rogatice, odnosno deo srednjeg Podrinja’’, rekao je Babić. On je dodao da je ovaj lokalitet poznat i po tome što je na njemu koncentrisano pet antičkih hramova, dve kasnoantičke bazilike ili ranohrišćanske crkve, oko 80 raznih fragmenata, natpisa ili skulptura.

Spomenici su posvećeni bogovima Jupiteru, Silvanu, trijadi Jupitera, Junone i Minerve. Koliko je rimska imperija bila prisutna na ovom prostoru, govori podatak da je u drugom veku na Drini bilo 17 mostova, a danas ih je trostruko manje. Uz veličanstveni podni mozaik, stručnjaci na terenu rekonstruišu i izuzetno dobro sačuvan Gorgoneion, mozaički prikaz Meduze – najpoznatije od tri Gorgone.

Čuveni građevinci, majstori iz ovog kraja, Osaćani, prezidali su 250 metara urušenih zidova, širokih 60 centimetara, veći dio podigli su do 115 centimetara visine.

„Sa onoliko novca koliko smo imali prekrili smo mozaike nekom vrstom plastenika kako bi smo ga zaštitili od zime i atmosferskih nepogoda i ujedno učinili dostupnim oku posjetilaca“, kaže nam direktorica Arheološkog muzeja „Rimski municipijum-Skelani“ Svjetlana Marković.

Nakon prvih otkrića Narodna skupština Republike Srpske je 2009. godine označila arheološki kompleks Skelani kulturnim dobrom od izuzetnog značaja. Nakon toga 2010. godine je osnovana Javna ustanova Arheološki muzej “Rimski municipium” Skelani, kao centralna muzejska ustanova za upravljanje zaštićenim područjem arheološkog kompleksa Skelani. Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika 2011. godine proglašava Arheološko područje Skelani nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine.